Eldfjöll og eldstöðvar verða til þar sem hiti og þrýstingur byggist upp undir yfirborði jarðar og veldur gosum. Á Íslandi er eldvirknin svo áköf að fræðimenn tala fremur um eldstöðvakerfi en einstök eldfjöll. Hér eru um 30 virk eldstöðvakerfi.

Skorpan sem myndar yfirborð jarðar er víða brotin og myndar mikla jarðskorpufleka. Flekarnir sigla á seigfljótandi og hálfbráðnu bergi. Þeir halda meginlöndunum á hægu reki um hnöttinn.

Tvenns konar flekaskil eru á Íslandi, samsíða og gliðnandi. Þegar fleka rekur samsíða hvorn til sinnar áttar verða skjálftar vegna núnings og láréttrar hliðrunar .Þegar flekar gliðna í sundur skelfur jörðin og stundum kemur upp hraun og ný skorpa myndast.

Skipta má jarðhitasvæðum í tvo meginflokka, háhitasvæði og lághitasvæði. Lághitasvæði eru nýtt á Íslandi til húshitunar, gróðurhúsa, sundlauga og iðnaðar. Háhitasvæði eru frekar nýtt til raforkuframleiðslu.